Quaestiones calderonianae

Calderon de la Barca,Pedro

La cisma de Ingalaterra
Ulbrich, Hugo
Quaestiones calderonianae.

CJ4G5C.

PRESENTED TO

THE LIBRARY

BY

PROFESSOR MILTON A. BUCHANAN

OF THE
DEPARTMENT OF ITALIAN AND SPANISH

1906-1946

PAESTiilt

itm mimmm^&

QUAM

AD SUMMOS m PHILOSOPHIA HO^^TOEES

AUCTOEITATE AMPLISSIMI PHILOSOPHORUM

3EDINIS IN ALMA LITTEEAEUM UOTYEESITATE

FEIDEEICIA GUILELMIA EHEE^ANA

EITE CAPESSEOTOS

SCRIPSIT
ET UNA CUM SENTENTIIS CON^^ROVERSIS
DIIi: TII. jTIEIVSIS ]?IARTII Al^mW M1»€€€Ii]K:^

PUBLICE DEFEIiiDET

HUGO ULBHICH

SILESIUS.

rr.

ADYEESAEIOEUM PAETES SUSCIPIENT:

487604

BREUSING, STUD. piiit..
THOMAE, sTuin pnir,.
KINDLER, SFM. PHiL. sop. ord.

^b.

FORMIS CART1TAU;^TAT>:is

/ -L © :\,

ITALIA-ESPANA

EX-LIBRIS
M. A. BUCHANAN

i-**^ V

mm mmimm&

LIBERO BABONI

FRIDERICO
YON DER LEYEJS^-BLOEMERSHEIM

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/quaestionescaldeOOulbr

lam anno MDCCCXIX Fr. Guil. Yal. Sclimidt, Bero-
linensis universitatis litterarum celeberrimus professor, libel-
lum edidit, cui inscripserat titulum: „Ueber die Kirclien-
trennung von England, Scbauspiel des Don Pedro Calderon
de la Barca." Dramatis fabulam in eo docuit, fontes poetae
indagavit, dictionis excellentiam perpaucis versibus inverna-
culum sermonem optime versis comprobavit, aliquot notas
ad textum eraendandum adiecit. Integra tamen dramatis
versio apud nostrates adhuc desideratur, apud Transrbenanos
anno MDCCCXLIII Lutetiae Damas-IIinard auctore facta
est. (Chefs d'oeuvre du tlieatre espagnol. Paris.)

Itaque, si opus tam praeclarum nostro sermone inter-
pretarer, operae pretium me facturum ratus, primam vcrsionis
partem, primum ex tribus actibus continentem, anno prae-
terito confectam scliolae Crefeldensis, ubi tunc munere funge-
bar , programmati annuo adiciendam amicis suasoribus pro-
didi. Sperabam paucis mensibus post totum opus teutonicc
expressum lectoribus me daturum esse. Yariis autcm rebus
impeditus, quominus inceptum perficerem, hanc dissertationem,
qua summos philosophorum honores me rite obtenturum esso
spero, compietae versioni praemittere audeo.

„La Cisma de Ingalaterra" (schisma Angliao sc. eccle-
siae) haud dubie in numcro optimorum illustrissimi poetae
operum habenda est Ingeniosa fabulae interpretatio, dictlo
elegans nec tamen praoter modum exculta, alta sententiarum
sapientia, sublimis quaedam tristitia sortis humanao contom-

]

platione nata, omnes res, quae pertinent ad humanae naturae
subtilem observationcm atque ad negotiorum peritiam, tantam
raanifestant ingenli maturitatem. ut primo conspoctu ueque ado.
lescenti neque seni, sed viro ad id opiis tribuendum adducamur.
Nec deficiunt alia indicia, quae, ut ita opinemur, impellunt.
Namque litterae exstant a Calderone anno MDCLII
scriptae (cf. Hartzenbusch, Bibliotoca de Autores Espano-
les tom. IV pag. HTG), quibus amicum quendam docet, post-
hac se opera dramatica nulla nisi ecclesiae soUemnibus dedi-
cata (autos) aut a regibus imperata (iiestas reales) scripturum
esse. Quae quam firma fuerit poetae v^oluntas, e Moreti
comoedia „La ocasion hace el iadron", anno MDCLXIY in
lucem prolata, colligere possumus. Ibi enim Calderonis
mentio fit ut famosi poetae raro nec nisi aulae iussu scri-
bentis, utque verba ipsa afferam, haec sunt:

Muy pocas (comedias) vemos

Sino cual y cual de alguno

Que por superior precepto

Escribe para Palacio; —

Ese es Calderon.

E^eque ignari sumus, cur eo ipso tempore poeta re-
ceptui canendi consilium ceperit. Constat enim Calderonem
anno MDCLI in ordinem adscitum esse ecclesiasticum sacer-
dotum quos dicebant naturalium Hispaniae capitis (Congre-
gacion de Presbiteros naturales de Madrid), ut saeculum fe-
rebat, cuius plurimos et optimos auctores, nisi extra ecclesiam
essent nati, provectiore aetate intra sacra moenia refugium
petiisse novimus.

Quum autem opus nostrum nec ad ecclesiae sollemnia
celebranda destinatum nec aulae ludis paratum sit , veri
simillimum est, eorum esse quae ante annum supra dictum
scripta erant, sed minus verisimile, annum ipsum MDCLI
originis tempus fuisse, ut Hartzenbuschius nos credere iubet.

Cui si fidem demus, Calderon eiusdem anni brevi spatio
paene trientem operum suorum omnium scripserit: neque
enim minus viginti octo dramata, quorum plurimis summa
laus datur, eidem aDUO invenimus adscripta. Attamen nos
non falso iudicare, si operis originem in illius termini proxi-
mitate ponamus, ex his intelligi posse existumo.

Ij^ullam enim nostrae tragcTediae invenimus mentionem
in omnibus quae poeta vivo apparuerunt editionibus. Inter
quadraginta septem dramata, quibus quattuor libri annis
saeciili XXXV, XLI, LXIY, LXXII ex ordine ab auctore
comparati sunt, itemque in quinto tonio, quem poeta ignaro
invitoque Antonius quidam la Caballeria Barcelonae emiserat,
titulum operis frustra quaerimus. Postbuma demum editio
a Yera Tasis y Yillarroel viro optimo et Calderoni amicis-
simo opus nostrum continet. Id suspicioni locum dare posset,
Calderonem auctorem non esse, nisi ipse de liac re omne
dubium sustulisset enumeratione operum suorum, quam fecit
in litteris Duci a Yeragua die XYIII mensis lunii anno
MDCLXXX scriptis. Qiia enumeratione Ducis precibus ob-
sequens libros suos veros a falsis fraudulose nomine suo or-
natis discernendi illustri amico copiam daturus erat. Centum
novem titulorum, quos ibi enumerat, nonagcsimus septimus
noster est. Ex eo autem numero, quamvis suspicari liceat,
nihil de originis anno concludendum est, quum respoctis
operibus, quae quibiis annis composita vel acta sint consfcat,
enumerationis rationem chronologicam non esse facile per-
spiciafcur. Bed opus tani insigne, si quidem exstitisset, inter
priorum editionum dramata poetam ipsum vel amicos non
curasse recipiendum, parum veri similc esfc. An forte cre-
dendum esfc, iuvenem poetam gloriae avidum viam tam egre-
giam laudis assequendae ex iudusfcria aspernatum esse?

Res non aeque se habet cum viro gloriam immortalem
adepto. Illis temporibus, nisi ad honorem interesset, in uni-
vcrsum poefcae minime rcforebat, ut opera eius ex librariorum

4

officina emitterentiir, quum id librario^ non auctori, plerum-
que lucro esset: referebat solum, ne mutilarentur neve alienis
libris nomen fraudulose inscriberetur. Utramque rem Cal-
deron et libris et epistolis et liistrionum oribus saepissime
conquestus est. Quum autem ipse vir factus opeiibus suis
imprimendis parum curaret, fortuitum erat, si librarii rapaces
aut boc aut illo dramate potirentur. Recte igitur iudicari
puto, opus nostrura, quura certo post annum MDCLII scviptum
non sit, paullo ante Imnc annura scriptum esse. Atque ar-
gumentum quidem hoc esfc.

Dies primtis.

Henricus octarus, Angliae rex, libro suo de septem sa-
cramentis contra Lutherum scribendo intentus, lucubrationi-
bus exhaustus, somno devincitur, dum matrimonii meditatur
institutionem. Dormienti mulieris formosae figura conclave
intrare, ad ipsum propius accedere, postquam tabeilam re-
cens scriptam laeva manu detersit, evanescere videtur. Re-
vocat rex illam expergefactus. Cardinalis Yulseius respondet.
Uterque somnium enarratum interpretatur, donec duae episto-
lae apportentur, altera aLeone decimo summo pontifice, al-
tera a Luthero missa, quas rex ominose confundit, pontifica-
lem pro Lutherana ante pedes deiciens, Lutheranam pro
pontificali in capito ponens, in alterum auctorem reverentiam,
in alterum contemptum ostenturus. Ad somnium a rege re-
fertur confusio. Yeram significat doctrinam papalis epistola
in solo iacens, ut solidum praebeat fundamentum, et veram
doctrinam dextra manus scribendo defensura erat. Sed laeva
quae detersit et Lutheri epistola ad errorera spectant, qui,
ut fumus et aura levis, instabilis, sursum petit et veritatis
lucem tenebris obscurare tendit. Epistolis responsurus Hen-
ricus novae tristitiae plenus recedit. Vulseius solus in scaena

manens pectiis soliloquio reserat. Humili loco natus, car-
dinalis dignitatem, magnas divitias, regis familiaritatem ade-
ptus, tam splendida sorte nondum contentus, sedem Romani
pontificis occupare studet, metuens tamen, ne mulier se per-
dat, quum ab ea sibi exitium imminere astrologus praedi-
xerit. Favoribus cum ambiunt JFranciscus , Galliae rex, et
Carolus imperator, bellum inter se molientes. Res ita mo-
derari vult, ut Anglorum auxilia ei sint, qui papam reddi-
derit auxiliatorem. Meditaiionem hanc solitariam Thomae
Boleni interrumpit adventus. Carolum adducit, Francisci
regis legatum, ad Henricum aditum a cardinali petentem.
A Vulseio cum superbia repulsus, legatus ex Boleno quae-
rit, quis sit superbus. Is cardinalis adumbrat picturam,
deinde legatum orat, ut introductioni adsit Annae filiae ad
aulam regiam recipiendae. Carolus annuit et abeuntem
valere iubet. Audita in animo volvit , dum Dionysius fami-
liaris meditantem adortus causam tristitiae postulat. Fa-
tetur ingenti amore in eandem Annam se iam dudum in-
censum, viridissimisque coloribus amorem et amatam dipingit.
lara Lutetiac, ubi antea Bolenus pater legatus fuerat, pul-
clierrimam filiam se cognovisse eiusque amore delectatum
esse. ISTuptias ipsum desiderare, sed patre suo invito facere
non audere, praeterquam quod vereatur, ne Anna fidei ca-
tholicae infida , novas Lutheri doctrina amplectens , ex dile-
ctissima amica levis et intolerabilis uxor fiat. Pasquinus acce-
dit ineptus, reginae, quae mox sequitur, principalibus mu-
lieribus lateri circumdatis, adventum denuntians. Anna Bo-
lena timide ingressa ante reginam se prosternit summaque
humilitate gratiam agit, quod sibi in conspectum maiestatis
venire licitum sit. Catharina regina, e superbis Hispaniae
regibus nata, tantam humilitatem comiter deprecata iacen-
tem relevat, Deo soli, non hominibus genua flectere fas esse
diccns. Circumstantes , ad quas multa erga omnes urbani-
tate usa novam advenam adducit, congratulando certant.

6

Sermocniantibiis Pasquiiius vaticinandi acgra cupidine aife-
ctus se iijgerit ambiguamque Bolenae praedicit fortunam.

Interdum Catharina coniugis absentis amoroso desi-
derio rccordans ostium regii conclavis petit, ubi Yulseius,
quominus introeat, deterrere vult: regem enim scribendi stu-
diosum neminem admitti iussisse. Tali repulsae saevis ver-
bis respondet regina, immensae cardinalem superbiae incre-
pat, obscuram eius originem contumeliose admonet, suppli-
cem precibus surda relinquens conclave intrat. Exterritus
ille Mariae regis filiae opem implorat. Maria et ceterae no-
biles mulieres parva commiseratione commotae prostratum
festinanter deserunt. Ira rabida impletus Vulseius resurgens
contumeliam inlatam secum dissertat. Mulierem esse Ca-
tharinam: ecce mulier fatalis, perniciosa, tam diu formi-
data. Regiiiae soli satis potentiae esse, ut virum perdat
tam potentem, sed priusquam id paraverit, ipsam peritu-
ram. Carnificem patrem quae dixerit, carnificem filium eam
esse visuram totius imperii et talis reginae. Ut abiit, Tho-
mas Bolenus cum filia appropinquat , novis honoribus sa-
pienter uti eam docet et modestam esse hortatur. Lamen-
tationes autem et querulas filia ingrata emittit, quod ei
etiam nuno superiores honorandi sint. Immensam pater
filiae ambitionem et ingentem superbiam perspicit. Mala
praesagiens monet, ne sibi quondam inter honorem et san-
guinem suum terribilis optio facienda sit. Tristis ab illa
discedit, quam Carolus legatus solam invenire studet. De
longa absentia conquesti amorem denuo sibi obtestantur
aeternum, vota suscipiunt, sponsionem matrimonii faciunt.
Henrici regis adventus amantes turbat. Carohis recedit, ne
inopportune ante illius conspcctum veniat; Anna, quamvis
tanta de humiliatione acerbissime doleat , maxima tamen
adulatione ante regem prostrata favorem imploiat. Honricus
mulieris adspectu stupefactus somnii figuram subito rccogno-
ecit, amore violei^to ii^fiamniatus biandissimis \eihis iacen-

tem surgere iiibet eique coram regina et ceteris aulicis su-
premum clat favorem , ut ipsi coniugi piae iniciat invidiam.
Dies sollemnis, clies gloriosus fuit illi, quae odio celato et
dissimulata snperl)ia omnes favores et gratuiationes ingrato
et immani animo accipit.

Dies secundus,

Dum Henricus cum Vulseio magnam animi perturbatio-
nem communicat , Pasquinus supervenit, regis tristitia ani-
madversa tristibus regibus se pauperem ridentem praestare
iactat et sua hilaritate exultans ludicram de Alexandro
Magno incboat narrationem. Cuius potentissimi imperatoris
philosophum quondam docuisse impotentiam interrogando
militem admiratorem, num ille orbis terrarum dominus mini-
mum et vulgarissimum arvorum flosculum creare possit.
Omnes igitur iisdem naturae legibus obnoxios neque sane
quemquem fortunae rehictari. Regina appropinquante rex
sciendi avidus, utrum Annam sit revisurus, cardinalem mu-
lierum e longinquo ingressarum nomina poscit. Annae
nomine audito triumphans gaudio , quidquid libet, illum
petere iubet, se daturum pollicitus. Licentia usus Yul-
seius regis sufFragium flagitat ad dignitatem pontificalem
obtinendam , Leonem nuperrime dcfunctum esse certior fa-
ctus. Regina, ut coniugis amoveat tristitiam, omnes suas
et suarum oiFert artes collaudatas, quibus rex ad libitum
utatur. Is in cardinalis aures insusurrat, quantum sit suum
cum Anna saltandi desiderium. Tali famiHaritate indi-
gnata Catharina Yulseium oblivione eius rituum aulicorum
vehementer vituperata statim exire iubet. lussui obediens
ille ultionem sibi vovet quam maximam. Deindo lohanna
Seymera regis iussu cantilenam cantat, cui regina versus
addit quos glosam dicunt, Hispanorum more ingenioso com-
positos.

8

lam Bolenae est regem delectare. Saltatio placet.
Diim saltat, callidissima femina ante pedes Henrici se pro-
iciens totum occupat, cuius medullas mollis amoris flamma
comedat. Oessante ludo negotia tractantur. Carolus legatus
cardinali absente aditum regis tam diu desideratiim assecu-
tus, ut Maria filia Francisci regis fiiio in matrimonium detur,
proponit. De re serio deliberatiim iri respondetur. Interea
Yulseius, ut Adrianum Caroli imperatoris praeceptorem,
Leoni successisse comperit, de fortunae suae malignitate que-
stus ultionis consilia meditatur. Kegina quidem imperatoris
consanguinea ei maxime invisa: sed in ea ulciscendi finis
non est. Tptam Angliam fide catholica extirpanda, novis
rebus Lutheri introducendis instrumentum ultionis facturus
est. N ec inopportune tunc obviam venit Bolena , quam
mentem turbatam simulans cardinalis uti reginam salutando
tentat. Ingentem superbiam eius cognitam in finem suum
adhibere statuit. Postquam, si beneficii semper grato animo
memor dissimulare et tacere possit, illam se ad, summum
imperium elaturum esse promisit; illa respondens: mulieris,
inquit, dissimulare, Bolenae tacere est. lusiurandum adicit,
ut, si tanti beneficii unquam obliviscatur, solio deiecta carni-
ficis manu ignominiose pereat. Mulieris naturam fallacem
esse sibi ipsi solatio est, quum fidei paullo ante Carolo da-
tae ingrata memoria redeat, Regis adventus novam menti
eius inicit agitationem. Omnes coram illo astutissima fe-
mina adhibet artes , timidum ingressum , suspiria ambigua,
voces humiles, vultus modestos, recusationes honestas, fugam
mendacem, exitum qui amoris furorem provocet. Tali furore
cruciatum Yulseius intrans, quid sit tanti doloris causa, si-
mulata cum ignorantia et anxietate rogat. Re comperta,
gravibus gravia morbis remedia opus esse dicit. Rrgis amo-
rem se compellere, ut verum loquatur, haud ignarum, quam
raro veritas regibus grata sit. Matrimonium enim Cathari-
nae, quae antea fuisset fratris uxor, invalidum esse: sena-

9

tum imperii convocandum haud dubie paratum fore ad di-
vortium sancieudum. Senatum convocare placet, convocandi
cura cardinali permittitur, qui celeriter ag-endo rem ita se
facturum sperat, ut, quantumvis cupiat, factum infectum rex
reddere nequeat. Conscientia recti et amoris furor ihterea
in Henrici pectore fere inter se conflictant. Medeae illud
apud Ovidium: „video meliora proboque, deteriora sequor"
etiam in Henricum cadit. ludae patriarchae exemplum re-
cordatus, qui defuncti filii uxorem alterum filium in matri-
monium ducere jusserat, neque pontificis maximi dispensandi
copiae ignarus matrimonium suum nec bibliae sacrae neo
ecclefiae auctoritate invalidum esse bene intelligit. Sed cu-
piditas , domina dura, imperiosa, veritatis lucem extinguit,
recti conscientiam devincit, iniuriam committere cogit. Quum
Superi insontium offendendorum animo incutiant insaniam,
Superorum est insontes servare et, si placet, in offensorem
offensas vindicare. Offendatur igitur Catharina, ut sit Anna
regia coniux. Si mors nec virtute nec peccato vitetur, dulci
peccato quam ardiia virtute mori praestare. Mox senatu
convocato scrupulis suis ob validitate matrimoriii explicatis
Henricus iiiatrimonium cura Catharina dissolvendum pronun-
tiat, capitis poenam minatus, si quis ab hac opinione dissen-
tiat. Ac frustra regem regina per Deos. per fidem incolu-
mem servatam, per antiquum amorem, per amoris pignora
obsecrat. Nihil valct in crudelem tam admirabilis eloquentia.
Exit rex cum Yulseio, ceteri paullatim sequuntur, Carolus
legatus divortii nuntium in Galliam laturus proficiscitur.
Regina infelix Mariam mater filiam ad latus stantem am-
plexa soIitucH^is suae solatium fore sperat, quum Yulseius
rediix filiam a matre avulsam duris verbis ipsum sequi iubet.
Consilii inops, ultima consolatione adcmta, Boleniim senem,
sapientem ac fidum regis ministrum lacrymis obortis pre-
catur, ut auctoritate et experientia sua utens rogis volun-
tatem a mala via devettere conetur; insanire regem, bene

io

merere qiii Rania insanam verbis sanet mentem; neque enim
diirare posse illum furorcm, de eo tantum agi, ut in prae-
Bentia contineatur. Tcmerarium antem Boleno Tidetur con-
silium, periculum vitae nimium sapiontiae pretium. Ignaviam
excusat et discedit. Maligno silentio adest Anna, quae paul-
lulum ante humillimam reginae creaturam se iactabat, pre-
ces audit infortunatae, pro responso tergum vertit Itaque ab
omnibus praeter unam Margarctam, Eeginaldi Poli cardi-
nalis sororem, Catliarina deserta aedes regias rclinquit, ab im-
perii splendore in exilii tristitiam abit, verbis dolore reple-
tis, malorum venturorum praesagis omnes valere iubet.

Dies tertius.

Dum rex nova sponsa fruitur et regina exul pia re-
signatione miseram vitam degit, Carolus Jegatus abbinc com-
pluribus annis Lutetiae moratus , patre defuncto omne ob-
staculum, quomimis iidem Bolenae datam solvat, remotum
ratus , matrimonii regii ignarus Bolenam petitum subito
in Angliara revenit. Illam regis uxorem esse cognito, prius-
quam urbem relinquat, semel tamen cum regina periura
colloqui cupit. Simul atque aedes augustas intravit, Yulse-
ium duos milites supplices repellentera conspicatus, ne ipse
conspiciatur , cavet. Pasquimis supervenit ineptus et cum
garrulitate sua somnium enarrat de cardinalis funere, quan-
tulusque monachus sibi visus sit superbus in tenebrosi se-
pulcri vastitate. Maxime iratus garrulum propter tantam
insolentiam domo exactum unquam in conspectnm venire
Vulseius vetat. Nec Bolena ministri iram mitigat, quae su-
premi iudicis provinciam ut Boleno patri conferatiir postu-
latum venit, eandem dignitatem sibi ipsi conferri Yulseio
Tolente. Reginam igitiir promissae admonet gratitudinis,

11

cuius monstranclae hunc locum esse: et iure ipsum tantum
praemiiim poscere posse, patrem enim illi vitam, se dedisse
imperii maiestatem. Sed talia argumenta Bolenam parum
commoYent, exliortatit)nibusque his cum indignatione auditis
molestum tutorem de medio tollere statuit. Quod ut effi-
ciat, momentum opportunum est, Henricus cnim intrat et
litteras a Catharina scriptas legere aspernatus coniugi tra-
dit legendas. Misericordiam simulans, ut ipse legat mise-
raeque querelis indulgeat, blanda voce raaritum orat. Gene-
rositate certans atque novum amoris exemplum daturus rex
filiam in matris exilium se relegare statuisse declarat Re-
sponsura, ut dicit, litteris spretis, re vera, ut venenum char-
tae admisceat, veniam petit Catharinae scribendi, simulque
euspiria ducit ex intimo pectore, tanquam dolore secreto
esset cruciata. Quaerit ex ea causam doloris Henricus, cui
in speciem invita respondet: aliquem esse, cui minus, quam
Mariae se favere. Coniugis amatae desideiia sibi praecepta
esse professus Henricus nomen poscit personae ingratae.
Yulseium Anna denuntiat. Eodem momento milites a car-
dinali expulsi cum Pasquino superveniunt de Yulseii super-
bia et crudilitate conquesturi. Supplices insequitur cardinalis
ipse minis et opprobriis propter tantam protervitatem , sed
subito exterritus obrautescit, quum regem in colloquio videt
cum protervis, nec diutius dubitare licet, quin ipsi supplicis
partcs suscipiendae sint, postquam audiit dictum, ut domibiis
offensoris devastatis et divitiis direptis milites offensi offen-
sam ulciscantur. Ita repenti de fastigio deiectus, ab oppres-
sis derisus, miserum se sua prudentia delusum intelligit.
Ne mulier sibi exitium pararet veritus Catharina.m piam re-
legavit Aiinamque impiam ad sumraos imperii honores extu-
lit. Interitum pro praesidio sibi ipse paravit. Quam vana
et inanis sapientia, qua siderum regimini se imperaturum
iactabat! Animo deprcsso, aegroto, sui ipsius metuente in
campos aufugit et loca deserta mendicus vagus; vestimenti

12

neg-ligens, viarum ignariis ncque curiosus. Ita ad liortulum
pcrvenit secretum, unde vox canora dulces sonos emittit,
vetus carraen modulans suavis tristitiae plenum. Verba au-
scultantis sorti mire apta flores exliortantnr, ut, quam rapide
fortuna mutetur, canentis exemplo discant, qui heri prodi-
gium fuit, liodie vixdum umbra sui ipsius est. Vi fatali
impulsus, ut propius acced-t, Vulseius mulieres quas can-
tantes audivit, affatur, quae sint, parum suspicatus. Men-
dico ab illis extemplo recognito altera torquem dat aureum
pretiosissimum quem in manibus tenebat. Miratus donum
tam splendidum scire cupit, quae sint generosae. Velis de-
tractis adspicit Catharinam reginam et Margaretam amicam,
cuius frater Eeginaldus Polus torquem illam aureum reginae
exuli fidei suae pignus miserat. Quo adspectu turbatus
strepitu accurrentium audito raetuens, ne ipsum capessitum
veniant, praecipiti fuga in saxa proxima fertur, unde desi-
liens mortem sibi ipse consciscit. Qui apud reginam cum
strepitu adveniunt, centurio et milites sunt litteras regias
tradituri. JSTecem dant reginae eae litterae veneno compa-
ratae. Eex autem, dum omnibus deliciis gaudere videtur,
tyrannide sua laborat. Pormidine et diffidentia cruciatus
omnes metuit, odit, auscultat. Ostio, aulaeo , parietibus
occultus aures fatigare solet, ut aiiorum consilia animosque
cxploret. Ita Carolum legatum ad Bolenum adire ubi sen-
sit, colloquia auscultat. Legatum cum regina colloquendi
veniam petiisse audito. Annam ingressam suspicione cres-
centi observat. Carolum eam auxilium rogare ad bonum
quoddam perfide subreptum recuperandum intelligit. Regina,
postquam ceteras abire iussit, quid intendat, se bene intel-
lexisse confessa. Henricum sibi numquam non odiosum
fuisse declarat, coronae gloriam, non maritum se in eo quae-
sivisse, antiquo in antiquum sponsum se flagrare amore ob-
testatur.

Tanta animi levitate, tanta perfidia efferatus Carolus

13

Circem eam appellat a se posfchanc fugiendam et epistolis
amatoriis periurae feminae ad pedes abiectis recessit. Te-
stis occultus erat Henricus qui, quum Anna exiit, cliartam
humi iacentem colligit, manifestum uxoris proditionis docu-
mentum. Statim centurioni vocato praecipit, ut reginam
prehendat prehensamque in turrim, famosum urbis carcerem,
abducat. Boleno patri terribili iudicium filiae causae com-
mittit. Is iustitiam in omnes, etiam in progeniem suam se
vindicaturum esse affirmat. Ruinae incredula , centurionis
praeceptis contemptu repulsis, ad regem regina supplex per-
venit et centurionis castigationem implorat. Laudat Henricus
militis ardorem obedientiae, admonet, ut imperatum faciat,
foeda scelera reginae vituperat. Tum Bolena se perituram
cognoscit. Fortunae suae maledicit stolidae, quae amygdalo
similis inopportuno tempore floruerit, nivali vento post bre-
vem Favonium casura. Patris iudicio capite damnata ulti-
mum subit supplicium. Regem valde poenitet , quod in
Catharinam tam iniuste consuluerit. Poenitentiam suam
publice professurus exulem revocatam in integros honores
restituere decernit, quum a nuntio de Catharinae repentina
morte certior fit. Sola manet Maria filia, in quam amoris
renati insignia cumulet. Eam Philippo Hispaniae rcgi nuptu-
ram a toto populo reginamAngliae creari iubet. Ipse senatu
convocato lugentem in curiam introducit. Bolenae corpus
panno velatum, quod ante solium iacet, transgressi ambo
gradus adscendunt. Deinde patri Maria gratiam habet pu-
blicam, quod istius mulieris puniverit improbitatem. Quo
facto praeco edicit, ut omnes iureiurando fidem dent legi-
timae regni Anglicani heredi. Consentiunt, si Maria fidem
obligaverit suam, ne rebus religionis interim reformatis in-
festa priorem statum restituat.

Negare volenti Margareta persuadct, ut ecclesiae sa-
lute respccta, aliter agendi tempus opportunum venturum esse
sperans, in praesentia dissimulet. Itaque dum „accipio" alta

u

voce quaerentibus respondet conditionem quaesitam mente
excipit, digna quae discipula sit eorum qui reservationis
mentalis doctrinam instituerunt. Maguo populi applausu,
omnibus gaudio exultantibus, tubarum strepitu spectaculi fluis

Fabulae quam enarravimus si fontem quaerimus, I?sic.
Sanderi de origine ac progressu scliismatis Angiicani libros
tres Caideronem legisse iam F. W. Y. Sclimidt feliciter
comprobavit. Sanderum illum, Elisabetliae adversariorum
fanaticorum principem in llibernia, ubi rebus suis in Britannia
periclitantibus refugium quaesierat, rebellione orta post ma-
gnam cladeni Hibernorum anno MDLXXXIII in saltibus fame
perisse constat. Talem virum liistdriam sine ira et studio
scripsisse praeter veri similitudinem est. Mliil igitur mira-
mur, si Henricum, Elisabetliae patrcm, incestus agit reum
atque Bolenam ex eo natam dicit. Calderonis autem tan-
tam calumniam aversati teniperantia laude digna est. Xe-
que, quum insignes a Margaretiia susceptas consideremus
partes, suspicari inopportunum erit, Reginaidi Poli cardinalis
famosum de unitate ecclesiae libellum poetae notum fuisse.
Quo libello Henricus, postquam Bolenae sororem ad satieta-
tem habuit, Annam petiisse fertur, baec autem ^pudica"
mulier nisi uxoris dignitate induta regis voluptati morigerari
noluisse perhibetur. Et hanc calumniam Calderon prorsus
neglexit. Si tamen historiarum res eum aliter atque nos
intellexisse perspiciatur , reprehendere nequimus. Historiae
enim quas dicimus, nihil sunt, nisi summa quaedam de re-
bus ante nos actis notionum ac iudiciorum, quae sive memo-
ria maiorum sive reliquiis exploratis formavimus. Ut autem

15

memoria et explorandi facultas differunt ab homine ad ho-
minem, ab aetate ad aetatem, ita liistoriae numquam eaedem
sunt. Omne hominum genus, ne dicam siugulorum unus
quisque, in modum suum sibi componit res, omne saeculum
Buos rerum scriptores habet. Hispanus fidei Romanae ar-
denter addictus ut regnum Henrici illius octavi aliter iudi-
cet atque auctores qui reformatorum doctrinam profitentur,
necesse est. Praeterea poetae historiam libere tractare lici-
tum est, quae Jicentia non regulis universis nec praeceptis
magistrorum, sed mentis cultura poetae ipsius et spectato-
rum finita est. Id enim opus maximam adsequitur gloriam,
ubi omnes quae vera aut pulchra ipsi desiderant, expressa
inveniunt. Vera autem quae sciunt aguntque et pulchra quae
admirantur hominum culturam constituunt. Quibus rebus
respectis Calderonem cum Shakspeario comparare pretium
habet, praesertim quum Anna Bolenae descriptionem ^h
utroque factam consideremus. JN^eque enim dubium erit, si
quis paulum diligenter observaverit, quin duae nationes, non
duo poetae tantum descripserint. Apud Britannum Britan-
niae recens gloria et novae religionis triumphus refulgent in
splendida Annae Bolenae, matris Elisabethae, pictnra, utque
mater pulchritudine et amabilitate, sic pater Henricus, libe-
rator patriae ab imperio alieni iuris, fortitudine animi, sa-
pientia, rcrum peritia excellit.

Apud Hispanum Hispaniae a Britannis cladis inflictae
memorem et, quod ecclesia spoliata atque oppressa esset,
indignatum, eadem Anna, quam totius sacrilegii credit au-
ctorem, monstrum impiGtatis fit horribile, execrabili super-
bia inflatum. Quae descriptiones iuter se contrariae minus
prodigiosae videntur, si inter rerum scriptores eandem fere
discrepantiam reperimus , ita ut usque ad hunc dlem firma
de Bolenac noxa aut innocentia sententia nondum lata sit.
Sunt enim qui etiam ab Antonio Froudii iudicio dissentiunt,
quamvis id permagna sagacitate ac multorum documentorum

IG

recens exploratorum studio valeat. (17. A. Froude, History
of England from the fall of Wolsey etc. Leipzig, Brockhaus.
1801. vol. II. pag. 28() etc.) Annam autem alicui datam
fidem violasse constat, etiamsi, quis sponsus fuerit, incertum
sit. Herbert et Cavendish viri nobilissimi, qui Vulseii vitam
scripserunt, Percy quendam fuisse, principis a Norttiumber-
land flliura natu maximum affirmaverunt : adolescens ipse
de hac re a iudice interrogatus, dum reginae causa agitur,
constanter infitiatus est. Carolo Francisci regis legato Cal-
deron sponsi partes attribuens Kic. Sanderum auctorem se-
cutus est. IS^eque res omnis verisimilitudinis expers. JSTam-
que Bolenam puellam aliquot annos Lutetiae moratam esse
non est dubium. lam anno saecuU XIV comitem Mariae
Henrici VII. filiae Ludovico XII nupturae eam in Galliae
caput venisse et inde anno saeculi XXIV cum Catharina
Henrici VIII uxore Londinum rediisse pro certo habemus.
Sed in societate, quae intra magnificas Francisci regis aedes
versabatur, cuiusque facetiam ac levitatern admiramur, dum
libros quos Cl. Marot, Desperier, Margaretha regis soror
composuerunt, legimus, quis dubitat, quin femina tam tene-
rae aetatis, vitae inexperta. tot illecebris circumventa, licen-
tiae aura contagiosa tanquam undique perflata, animi levi-
tatem quam morum austeritatem facilius induerit? Quis mi-
ratur, si malas adulatorum artes, ambitiosorum artificia, mu-
liebrem viris amorem iniciendi astutiam melius didicerit,
quam rectam et asperam virtutis viam? Neque igitur adu-
latio, qua Vulseii potentissimi inops eaptare studuit benevo-
lentiam, neque ingratitudo qua fautorem pericUtantem regina
oppressit, cum tali animi levitate pugnant. Bonis terrae
otiose frui, nec metu domini, nec flagitationibus mendican-
tium vexata vita desideranda et aliis visa est. Quantumvis
igitur miseranda sit infausta et cruenta sors atque expiatio
culpae crudelis videatur, nullus tamen innocentiae fidei locus
est. Exstant nimiium litterae, quas dicunt a Bolena ad re-

17

gem scriptas, clictione et argumento admirabiles, quibus per
Deum se insontem attestatur, doloris altitudincm generosa
quadam erga regem misericordia temperat, summam in Dei
iustitia fiduciam ponit. Exstant autem haud secus supremi
iudicii acta, cuius sententia multis flagitii, incestus, par-
ricidii criminibus convicta capite damnata est. Quum vero
in numero iudicum praeter nobilissinios Angliae viros nomina
legamus Thomae patris et propinquorum, quid valent verba,
quorum nulhim nisi eloquentia testimonium veritatis est?
Penes quemvis certe iudicare est, utrum ream feminam de
culpa sua verba splendide mendacia composuisse, an con-
cilium tot ilhistrium virorum, ut uni soh servihter obseque-
rentur, reginam, ne dicam cognatam, damnavisse innocentem,
atque sua sponte sororis et fihae supphcio pubhco aeternam
famihae suae ignominiam conscivisse credendum sit. Quod-
cumque autem iudicium de hac re apud posteros est vahtu-
rum, nostra interest Calderonis artem in Bolenae pictura
accuratius inspicere. Tum autem digna, quae consideretur,
coniunctio est, quam poeta inter fidei iacturam et morum
pravitatem instituit. Superbiam enim Annae ut impietatis
causam ac fontem denuntiat, superbiam eiusdem naturac, qua
Satanas inflatus apud MiUonum coeligenis behum infert et
vigorem exhibet inexhaustum, inexpugnabilem, nulhs infe-
rorum tormentis fractum. Ut indignatione male repressa
Lucifer Deum dominum appellat et, dum ore sonat precum
voces, rebehionis in animo volvit consiha, sic Bolena invita
et indignata reges salutat atque in desertis feris imperare,
quam in aulae pompa maiestati inservire hominum profite-
tur. Puella mentem parum Immanam ostendit. Nobih
loco nata a parentibus qui amentur dignissimis, formositate
insignis, omnes arte=5 hberales docta, hominum societatcm
intrat triumphatura, amicitiae et amoris bencficiis cumulanda.
Sed animus cius nuho aUerius amore commotus, nuho bene-

2

18

ficio obligatua videtur. Ruptis omnibus amoris et pietatis
vinculis, a patre ipso condemnata, sola ac deserta manet in
rebus adversis, tanquam divulsa sit a toto genere mortalium.
Neque ullum iis communem babet luctum : nec poenitentiae
nec misericordiae in hoc pectore locus est. Nulla inter recti
conscientiam et malam cupiditatem lucta, Ab initio cupi-
ditas in virtutem insitam dominatur. Id solum aegre fert,
quod ingenti superbiae suae modum facit sive finem ponit.
Impune omnia facere, id regem esse censet cum Memmio apud
Sallustium. Nihil eam miseret sponsi crudeliter delusi, re-
ginae benevolentissimae in exilium pulsae, amici fautoris in
miseriam exacti, patris senis ad filiam capitis damnandam
compulsi; minime cunctatur honestam obscuritatem cum
nefanda gloria mutare; nihil dolet, quod turpem mortem
tantis peccatis emerit, nihil metuit, dum coram iudice su-
premo rationem redditurae discedendum est. Fortunae so-
lum lamentatur inconstantiam, quasi fortunae esset improbis
constanter favere. Non ita ferox interit Ricardus ille ter-
tius, quem Shakspearius ut summae perversitatis exemplum
nobis proposuit. Tot tantisque sceleribus feliciter perpetra-
tis in tyranni pectore conscientia nondum extincta, timor
vindicis cuiusdam supremi nondum sublatus est. Coerulea
luce fuiget candela nocte ante diem fatalem, quum solus in
tentorio ingenti metu experrectus umbras eorum, quos
occiderat animum opprimere sentit et in auribus suis reso-
nat sententia damnationis mille oribus pronuntiata. Talis
anxietas Bolenae menti ignota. Quare Anna ista similitu-
dinem habet memorabilem cum Alhalia in Racini tragoedia.
Alhalia quoque fidem deseruit patrum et omnibus naturae
vinculis, quae hominum societatem colligant, dissolutis, cul-
pae suae conscientiam perdere videtur, interitum fugit et
ulcisci cupit, Deo resistit adeo, ut ultimis ante necem verbis
puerum innocentem exsecretur, quae exsecratio prorsus effe-
ctum suum habet. Quum vero homines sint, qui sceleribua

19

imbuti omnis humanitatis expertes, belluarum ferocitatem et
vivendo et moriendo imitantur, ut daemones horrendi esse
videantur, summi quidem poetae, quamvis et monstrorum
talium perscrutati naturam foedam depingere artis digni-
tate servata possint, tamen defectum quendam in homini-
bus tam perditis virium, quibus natura nostra praediia est,
aversati similibus picturis rarissime operam dederunt. Im-
pietatem, ut ita dicam, humanam modo esse permittebant
virtutisque germen vitiis obrutum, sensus ille intimus boni.
ac mali discernendi, ut appareret, curabant. Luctam vide-
mus acerrimam in Phaedrae incestae vel Medeae truculentae
pectore furere inter malam cupiditatem et bonam voluntatem ;
neque conscientiae cruciatus aut Clytaemnestrae apud Aeschy-
lum aut Ricardo illi desunt apud poetam Anglicanum. Tum
animi et timore et misericordia commovcntur: timemus, ne
nosmet ipsi fragilitatis humaiii quam conspicimus, afferamus
specimen, misercmur eorum, qui tanta ruina fragilitatis poe-
nam solvunt. Odium autem solum atque horror in pectora
penetrant, quum scelus non iam rcs praetcr naturam
nostram, sed altera videtur ipsa natura facta. Qui religioni
cum ardore servire volunt, iis poetis potissimnm extremae
malignitatis personae placcre videntur. JSTec dubitare potest,
quin Calderon quoque Bolenam penitus perversam descri-
bens fidei catholicae vindicis sibi partes assumserit. Per-
spicuum enim est, sub Bolenae figura ccclesiam Anglicanam
ab Henrico fundatam odio et contemptui prostitutam esse.
Ut Lucifer superbia contra Deum rebellasse dicitur, ita Bo-
lena.ab ecclesia deficit, quae humilitatem et obedicntiam prae-
cipit, parique animo omnes fidci antiquae desertores defe-
cisse Calderon, ut multis aliis testimoniis manifcstum cst,
credidit. In univcrsum autem doctrinam ullam vel optimam
defendere artis pariim expedit pcrfcctioni. Omnis cnim do-
ctrina, praesertim quum ad mores pertinet regendos, definita,
absoluta, peremptoria est: contra hominum natura infinita,

20

imperfecta, innumerabilibus rebus inter se diversis tempe-
rata ac determinata. Necesse igitur est poetam, si doctri-
nae ardenter inserviat , hnmanam varietate sua et varia-
bilitate privare naturam et singulas res, ceteris non minore
observatione dignis neglectis, uimio studio tractare, id quod
quia bene intellexerunt alii poetae, pectus humanum perscru-
tando contenti, nulli religioni addicti esse, nullam de repu-
blica regenda doctrinam ampiexi visi sunt.

Secundum Annam Henricus principales dramatis agit
partes. Yir studiosus, scientia sua superbus, boni malique
cognoscendi avidus, cupiditatis imperio succumbit, Ipso
ingenio suo, quod peccatorum suppeditat praetextum ae bo-
nam speciem, tentationi magis obnoxius, regia potestate, ubi
delirare coepit, terribilior est. At vitia eius intra humanae
naturae fines sunt. Kulla in eo vis male agendi ab initio
omnino dominatur. AfFectus in eius pectore valde diversi
confligunt. Cupiditas, quum vincit, non tamen sine lucta
victrix est, et quum rex ministri perfidi lenociniis circum-
ventus vitio indulserit, in iniuria perpetranda iniuriae con-
scius se ipsum reum fatetur Astra nimirum, dum insanit,
in culpa furoris sui ponit, nec tamen ullo momento ignorat,
se eiusdem culpae poenam meruisse. Denique, quid mali
foedo amore suo paraverit, ubi sero comperit, vero dolore
afflictus laesos beneficiis reconciliare studet nec minorem in
expiatione erroris, quam in errore ipso ponit ardorem.

Ceterum, quae ab Henrico facta Calderon scripsit, ple-
raque a scriptoribus memoriae prodita sunt. Libellum de
septem sacramentis Leoni papae dedicatum anno MDXXI
Henricus contra Lutherum composuit. Pontifxeit Eomanus,
qui die X mensis Octobris eiusdem anni dedicationem acce-
pit, auctori fidei defensoris gratiam agens contulit titulum,
quo usque ad hunc diem Angliae reges singulari usurpatione
utuntur. Divortium, quod Henricus cum Catharina fecit
uxore, tantum abest, ut repentinum fuerit, ut per sex annos

21

totiua Europae concilia, litterarum universitates, iurisconsul-
torum corpora, singuli viri auctoritate et peritia eminentes,
non vago rumore suscitati, sed de industria consulti acriter
de eo deliberarint et disputarint. Factum est tandem anno
MDXXXVI. Eodem anno Catharinae et Bolenae obitus.
Die XXIX mensis lanuarii regina relegata, non veneno sed
aegritudine confecta e vita excessit, die XIX mensis Maii
Bolena ultimum supplicium subiit.

Neque Vulseii, quantumvis parum grata sit, ita uti
Bolenae pictura oifendit. Minorem ingenio et moribus, quam re
vera eum fuisse constat, magnum cardinalem poeta depinxit.
Est verum scilicet, magnam eum operam navasse, ut ponti-
fex maximus fieret. Quae ambitio tamen in tali viro non
illicita dicenda est, qui easdem certe atque aemulus Adria-
nus proferre potuit facultates nec dignifcate nec experientia
inferior fuit. Tmmo apud Calderonem, quamvis malis arti-
bus se triumphaturum speret, rei petitae magnitudo, iter
tam longum a cunis in carnificis tugurio usque ad sedem
pontificalem, tanta obstacula seu vi. seu prudentia superata :
haec omnia efficiunt, ut admirationem quandam ei recusare
nequeamuSj qui tantum opus tanta industria moliri ausus
est. Dissimulatione et adulatione se profecisse et profectu-
rum esse fatetur, quae vitia, quamquam omnino vituperanda,
tamen ingrato animo multo rainora sunt. Ingratus enim animus
aliorum virtutibus, dissimulatio et adulatio aliorum vitiis obviae
flunt. Vanitas. non virtus, adulatione delectatur ac fallitur, et
odii, quod veritas parit, experientia saepissime dissimulationem
et blanditias gignit. Ingratos igitur, quia generositate laesa
virtutem ipsam extirpare tendunt, Italorum poetarum prin-
ceps haud immerito in infima tartari regione collocavit.
Huius vitii expers Vulseius, cuius hominis ab infimo loco
ad summos honores elati superbia cum reginae superbia
conflictat, ignominiae illatae persequitur ultionem, beneficia
aocepta malis infligendis non exsolvit. Malae ambitionis

22

eius imperiosae ncmesis apparet eo, ut is, qui in rebus se-
cundis timeri quam amari malebat, in rebus adversis immo-
derato timore pcssum dctur.

Talis autem ignayia, qua poeta cardinalem periisse fin-
xit, iniusta gloriae eius detrectatio est. Liberalis bonarum
artium fautor, alterius litterarum universitatis Anglicanae
conditor fatum obiit eorum, qui tempestatibus tumultuosis
ingenio superiores, sed inferiores audacia ab audacibus su-
perantur. Grandia in animo volvebat consilia de totius Eu-
ropae conditione politica permutanda. Yeritus ne domus
Austriaca in dies potentior facta in cetera imperia domina-
retur, operam dedit, ut familia in Angiia regnans cum Fran-
cisci domo quam arctissime iungeretur , quo patriam potis-
simum ab Austriae ambitione et inimicitia imminente tu-
tam fore hand insipiens arbitrabatur. Hanc ob rem divortio
favebat, non quo Bolenae ambitioni inserviret. Metum autem
Catharinae superstitiosum rerum scriptores cardinali quoque
tribuunt. Hicardi Scelleii in libro, quem de prima causa di-
vortii scripsit, haec legimus: „Catharina ita stomachata est,
ut de Yulseii potentia minuenda cogitationem susciperet:
quod ille cum sensisset, qui ab astrologo suo accepisset, sibi
a muliere exitium imminere, de regina de gradu deiicienda
consilium iniit." Cardinalem crystallum magicum domi ha-
buisse alii narrant, quae superstitiones homiuibus iliius sae-
culi communes erant.

Catharina regina regum Hispaniae nobilissima filia
Bummo cum amore a poeta descripta est. Omnibus virtu-
tibus excellens nobilem superbiam cum pia humilitate in
animo iungit. Nihil tamen in ea videmus illius vitam
mundumque perosae pietatis, quae rebus terrestribus omnino
spretis coelum solum spectat omnique humanitate tanquam
exuta nec metus nec spei locum habet. Nimis fortasse poe-
tae referebat, ut impietatis piam reginam cecidisse victimam
ostenderet, quum tragoediae effectui, ut mihi quidem per-

23

Buasum est, melius expedivisset argumentum necessitatis,
qua talis mulieris, qualis regina erat, anirao infracto fatum
suum vocantis interitus aliis invitis ovasisset inevitabilis. Et
quum admirabilis sit solitudinis descriptio, ubi Yulseiius
misere vagans reginae exuli fortuito obviam venit, (id quod
vere fieri non potuit cardinali iam sex ante annis defuncto),
finis tamen reginae veneno ab Anna praeparato morientis,
minus commovet animos, quam sublimis illa mortis scena
apud poetam Anglicanum. (cf. lienry VIIT. Act. IV. sc. 2)
Religionis studiura, quod, ut raartyrera faceret Catharinam,
poetara irapulit, etiara efficit, ut in fine tragoediae fides
catholica triurapbans spectatoris raenti obversetur, quamvis
hanc triumphi speciem nisi pia fraude Mariae Calderon prae-
bere nequierit.

In Caroli legati partibus stili quem voeant exculti
egregium habemus specimen, ad id genus dictionis accura-
tius cognoscendum aptissimura. Nec verba, quae Pasquinus
ineptus facit, studio indigna sunt. Profiindam sub ludricra
forma condunt sapientiam mali venturi praesagam, verum
falsa specie indutum dignoscentem.

Si vero, postquam singulas partes consideravimus, ad
totius dramatis compositionem mentem vertimus, admiratio
nostra Calderonis artis minime minuitur. Sine mora
omnia ibi tendunt ad finem propositum. Luctam intuemur
virium inter se contrariarum ab initio ita instructam ac dis-
positam, ut exitus e longinquo praevisus magis magisque fiat
inevitabilis. Suam quaeque dramatls persona actionis partem
bene moderatam exhibet. Effectus tamon tantae artis pluri-
mis nostratium eo debilitatur, quod singula ornamenta displi-
cent. In primis stilus ille quem dicunt excultura male cul-
tae dictionis ab iis reputatur specimen. Sed, quamvis illam
opinionem refutare nolim, praeiudicio sacpius, quam causa
cognita et bene considerata ita iudicari existimo. In univer-
8um enim consuetudo potius quam ratio efficit, ut res aliqua

24

placeat aut displiceat. Opus enim est discernere pulchrum quod
placet, discernciidi autem facultas in singulis natura diversa et
diverse exculta est, et consuetudine excolitur. Admove rusticum
quendam ad immortales Eapliaeli tabulas, iuxta quas posueris
picturas minimi pretii recentissimas, sed colorum splendore ocu-
lis rusticis blandientes, num incertum est, utras noster praelatu-
rus sit ? Discendum est pulclirum videre pariter atque discen-
dum est verum intelligere. Prius autem ferme de novis rebus
iudicatur, quam observatio earum consuetudine satis excrcitata
sit. Ita fit, ut saepissime unus vir ceteris ingenio praestans
iudicium ferre soleat singulare, quod talis viri auctoritate
vigens multitudinis animis sensim insinuatur, donec omnes
mirantur, quod paullo ante nemo contemplari dignatus
est. Ita Newtonii doctrina apud Gallos Yoltairii auctori-
tate, systemate Cartesiano everso, triumpbavit. Ita arclii-
tecturae quam gotliicam dicimus apud nostrates admiratio
Goethio auctore praecipue nata est. Ita Calderon ipse,
qui fratres Scblegelios illustres gloriae suae praecones
invenerit, subito in Germania famam principis poetarum
nacturus fuit. Quae fama si post primum impetum minuta
esse videtur neque unquam ad eundem gradum atque
Shakspearii pervenit, prima causa discrimen est, quod
intercedit inter ingenium nationum Komanae et Germanicae
originis. Qui poetas Anglicanos admirari didicit, nullo
modo etiam de Calderonis ingenio iudicare doctus est. Uter-
que aetatis et populi sui nobis reliquit culturae imaginem
non perituram, sed imagines ita, uti populi, differunt. Fa-
cilis nimirum labor philosophorum est, qui nonnuUa praece-
pta paucorum operum studio abstracta pro regula et men-
sura habent omnis pulchritudinis. Error hio idem est atque
eorum qui meditatione philosophica leges rerum naturae de-
tegere voluerunt, quae experientia et; observatione detegun-
tur. Artium ac litterarum et scientiae mundus, quantumvis
yalde differat a mundo corporum inertium, tamen leges suas

25

habet nascendi et pereundi, quas obserratio sola eruit: qui-

bus cognitis tantum de virtute operum singulorum diiudi-

candum est. Atqui, quoniam litteris omnis fere mentis cul-

tura reveletur, cuius populi de litteris iudicare vis, etiam

eius mores et historiam cognoscere necesse est. Ex quo

patet, leges illas magna ex parte easdem fore atque le-

ges, quibus populi alicuius progressus in culto humano et

civili reguntur. Longum est de harum legum natura hic

disserere; id solum commemorari oportet, graviter nos

falli, si, prout nobis nunc placeant aut displiceant, opera

magni aut parvi aestimanda putemus. Ita putaverunt per-

peram illi qui, ut Thomasius vir illustrissimus, Homerum

ipsum divinum nugarum appellabant inventorem, cui Hans

Sachs quem vocant anteponendus esset; itemque doctores

illi Parisini saeculi septimi decimi, qui Homeri et Aeschyli

stilo increpantes poetas aequales omnibus Graecis et La-

tinis multo superiores declarabant; cuius erroris exempla

adeo abundant, ut enumerationis finis desideretur. Sin

vero iidem qui ita falso iudicaverunt, rationem habuissent

auctoritatis qua poetae vigebant illi apud cives suos

per tot saecula incolumi, non dubitandum est, quin iu-

dicia tulissent minus levia et temeraria. Nam tum sen-

*

sissent, primum locum iis poetis deberi, qui cultum po-
puli sui tam perfecte expresserunt, ut posteris magistri
et exempla sint. Qua re et Calderonem qui primum
locum obtineat. dignum esse porspicuum erit. Hispanorum
enim, ut nullus alius, vates et magister est. Errores eius
vitia et saeculi ot nationis sunt ita, ut veritatem augeant
mundi imaginis, quam pinxit. Atquo, ut pauca adiciam
verba de stilo exculto tam frequenter vituperato, vituperari
mihi videtur potissimum, quia pugnat cum nostro ingenio,
cum nostro sermone, cum nostris optimae dictionis exemplis,
minus autem mihi pugnaro videtur cum ingenio Hispano-
rum. Id enira et in antiquis carminibus ordinem praefert mem-

26

brorum paene arithmeticum , parallelismum quendam ali-
quando eimilem Ilebraeorum, qui non solum in rimarum
et sonorum repetitione, vero etiam in cogitatis ipsis repe-
riri potest. Nimis fortasse stropharum structura apud Cal-
deronem, ut in Caroli versibus A. I. sc. lY., eamdocetpro-
pensionem.

Singulas solito primi versus exhibent comparationis
instituendae partes, quas ultimi, saepissime syllogismi imi-
tantes figuram, resumturi sunt. Neque negandum est sym-
metriam illam et rimarura abundantiam adiutam vocalium dul-
cedine auribus blandiri Hispanorum, qua voluptate nos-
met ipsi caremus.

Omnino vero Calderonis gloria naevis pauUum ob-
scurata id circo magis solis imitatur splendorem. Nemo
est perfectus; quandoque bonus dormitat Homerus. Dum
modo poeta verum sequatur et mentem habeat diviniorem,
qua aliorum mentes capessat ao teneat, non interest, quod
saeculi sui indulget erroribus atque imbutus est sapientia
imperfecta a posteris infinite emendanda et perficienda. Ye-
rum ingenium semper sibi exigit monumentum aere
perennius, cuius fama etiam in alienas penetrabit gentes.
Musae cnim in excelsis domum tenentes omnium gentium
sunt omnesque inter se conciliare student, qui sursum
tollunt animos atque perducunt ad cultum humaniorem.

r I T A.

Natus sum Carolus Augustus Hugo Ulbrich
Liegnitiae anno XXX h. s. Carolo et Carolina parenti-
bus, quos adhuc inter vivos esse maxime laetor. Fidei
addictus sum evangelicae. In gymnasio Liegnitiensi , quod
tunc sub M. Koehlero, V. cl., fiorebat, per septem annos
versatus, anno L Yratislaviam me contuli, ubi matheseos,
historiae naturalis, linguarum studiis deditus docentes audivi
per triennium et semestre hosce viros: Braniss, Bunsen,
Duflos, Frankenheim, Glocker, Goppert, Graven-
horst, Kirchhoff, Kummer, Scharenberg, de Sie-
bold. Deinde in familia nobili Silesiae superioris praece-
ptoris munere functus sum usque ad annum LY, quo Rhenum
petii, ut contubernalis essem nobili viro von der Leyen-
Bloemersheim, vocatus. Quod maxime desiderabam,
tinera faciendi ita mihi datus est locus. Lutetiae, ubi opti-
mus ille vir atque artium liberalium amantissimus hiemes
conterere solebat, multas et varias auscultavi lectiones illu-
etrium professorum: Baudrillart, Berger de Xivrez,
Cl. Bernard, Egger, Nisard, de Lomenie, Saisset,
Demogeot, Patin, Garnier, Havet, St. Marc-Girar-
din. Per annos LYII et LYHI in Helvctia Turici in
scholis docendo intontus fui. Prope finem anni LYIII a
nobili vonderLeyen invitatus Lutetiam repetii, unde mense
Aprili Londinum profectus sum, Anglorum linguam, morcs,
litteras penitus cogniturus. Bonnam reversus scholas viri

28

illustrissimi frequentavi Monnard, quem subito ereptum
omnes nunc lugent. Incunte anno LXI ad scholam pu-
blicam Crefeldensem vocatus, examine pro facultate docendi
feliciter superato, per triennium praeceptoris ordinarii pro-
vinciam in illa schola habui, quum anno LXIV a senatu
urbis liberae praeceptor scholae superioris Francofurtensis
creatus sum, ubi nuno munere fungor.

Sententiae controversae.

/. Arabas Hispanis cultu humano superiores fuisse e voca^
bulis Hispanicis ex lingua Arabica depromptis perspicifur.

II. Cum alias ob caussas tum ob artis metricae impedimenta
dramata poetarum Hispanorum mirum non est nostratibus
prorsus placere non posse.

IIL Ex eo^ quod significationes multorum vocabulorum in
malam partem mutatae sunt^ effici potest, populos ad
maiorem humanitatem procectos esse.

IV. Nisi documenta contrarium docerent, facile quispiam
argumentari possit, alteram partem libri illius de Don
Quijote non ab codem profectam esse, qui priorem
scripserit.

V. Neque Baco a Verulamio neque Cartesius novam metho"
dum philosophandi praedicantes , quae sit vera vis ac
natura methodi, recte perspexerunt.

VI. Spinozae de necessitate doctrina non efficitur^ ut libe"
rum arbitrium negandum sit.

VII. Geographia vel in philosophandi modos certam vim
quandam exercuit.

■•^^^\\%

^

tL.

t^

-^y

-U

cd

University of Toronto

•H
O

Library

cd

o

Q) cd

w
o

DO NOT /

•. «H

§ §

^ H
cd cc co
H fc O

p^
o

CQ

o

w

REMOVE /
THE l
CARD

Calderon de
de Ingalatei
Ulbrich, Hugo
Quaestiones

FROM \^
THIS \
POCKET \v

•H
O
U^

cn H >-<
lJ3 O •

w

H

Q

uw

1